Slecht zien is tijdens de donkere wintermaanden extra vervelend en zelfs gevaarlijk. Loop je in de avonduren overal tegenaan? Laat dan je ogen checken, want nachtblindheid kan vele oorzaken hebben. Een bril kan helpen, maar ga beter níet voor die gele nachtbril die veel mensen aanschaffen.
De meeste mensen vinden het best lastig om te zien in het donker. Wie bijvoorbeeld ‘s avonds in de auto stapt, moet altijd even wennen aan de afwezigheid van licht. Maar het is ook goed mogelijk dat je het moeilijk vindt om je weg te vinden wanneer je in de avonduren je hond uitlaat, of dat je thuis brokken maakt wanneer je rondloopt bij weinig licht.
Hoe dat komt? Met de lichtgevoelige kegeltjes in onze ogen kunnen we overdag alles goed zien, met diepte en in kleur. In het donker schakelen we over op de staafjes in ons netvlies. Daarmee zien we minder kleur, maar wel beter het contrast en schaduwen. Wennen aan de duisternis – donkeradaptatie – kost je ogen tijd: bij straatverlichting of maanlicht zijn ze na vijf minuten meestal wel gewend. De volledige activering van de staafjes in je netvlies, om tijdens een nachtelijke wandeling je weg te vinden, duurt ongeveer 30 minuten.
“Iedereen ziet in het donker minder diepte”, voegt oogarts Martha Tjon van Het Oogziekenhuis Rotterdam er nog aan toe. “Doordat onze pupil wijd openstaat, krijgen we zo veel mogelijk licht binnen. Maar, net zoals bij de lens van een fototoestel: hoe wijder de lens, hoe slechter de scherptediepte.”
De benodigde brilsterkte die bij daglicht is opgemeten, kan anders zijn in de schemering.
Klinisch fysicus Herman Talsma
Andere brilsterkte in de avond
Nachtbijziendheid of nachtmyopie is een andere mogelijke oorzaak waarom je ‘s avonds overal tegenaan loopt. Als klinisch fysicus zorgt Herman Talsma ervoor dat apparatuur en technieken correct worden toegepast bij diagnosticering en behandelingen. Hij is verbonden aan Stichting Bartiméus, een organisatie waar je met een visuele beperking terechtkunt. “Bij mensen die zich melden met klachten over in het donker zien, is er niet altijd sprake van een medische aandoening”, zegt hij.
Soms stellen de ogen zich niet goed in op de juiste afstand, aldus Talsma. “Zo kan de benodigde brilsterkte die bij daglicht is opgemeten, anders zijn in de schemering. Er is apparatuur ontwikkeld waarmee de brilsterkte met een vergrote pupil kan worden berekend.”
Je kunt ook slecht zien in het donker door onbehandelde bijziendheid, zegt Tjon. “Als je ’s avonds binnen een afstand van 15 meter onscherp ziet, kan het zijn dat je eigenlijk een bril moet dragen. Je zult dan op den duur ook overdag last krijgen van bijziendheid, maar ’s avonds merk je het dan voor het eerst, omdat je pupil dan groter is.”
Erfelijke en onhandelbare nachtblindheid
Als je zicht nagenoeg verdwijnt bij zonsondergang, dan heb je waarschijnlijk last van nachtblindheid. Daarvan is sprake als je weinig tot niets meer ziet in het donker, terwijl je met licht wel alles kunt zien. De staafjes in je netvlies werken dan niet goed meer.
Een van de meest gevreesde oorzaken van nachtblindheid is retinitis pigmentosa, zegt Tjon. “Deze groep erfelijke ziekten aan het netvlies veroorzaakt bij 1 op de 3.500 mensen nachtblindheid. Kenmerkend is dat je echt bijna niets meer ziet in het donker, dat het beide ogen betreft en het langer dan een halfuur duurt om te wennen aan de duisternis. Het begint meestal met nachtblindheid en eindigt uiteindelijk in blindheid. Helaas is er nog geen behandeling voor deze aandoening.”
Het effect van staar is het grootst in het donker. Je hebt dan last van zogeheten hoge helderheden ergens in je beeld. Door vertroebeling van je ooglens breekt het licht op verschillende plekken.
Oogarts Martha Tjon
Staar en glaucoom
Ook oogziekten zoals staar of glaucoom kunnen ervoor zorgen dat je slecht ziet zonder licht. “Al kun je bij staar niet echt van nachtblindheid spreken”, zegt Talsma. “Je hebt dan last van zogeheten hoge helderheden ergens in je beeld. Door vertroebeling van je ooglens breekt het licht op verschillende plekken, waardoor je niet goed kunt zien. Dat effect is het grootste in het donker. Met een operatie kan de troebele lens vervangen worden door een kunstlens.”
Is er sprake van glaucoom dan is de oogzenuw beschadigd, legt Tjon uit. “Bij langzame glaucoom verlies je eerst je gezichtsvermogen aan de randen en wordt dat verloren beeld in eerste instantie door de hersenen ingevuld. Na een tijdje breidt het gezichtsverlies zich langzaam uit van buiten naar binnen. Eerst zie je alsof je door een koker kijkt en later zal ook het midden van het blikveld verloren gaan.”
“Acute glaucoom is niet te missen, omdat die gepaard gaat met pijn in het oog, slecht zien, hoofdpijn en misselijkheid. Gelukkig is glaucoom wel te behandelen. De schade kan niet meer hersteld worden, maar de behandeling remt of stopt de opgelopen schade wel. Zonder behandeling leidt dit uiteindelijk tot blindheid.”
Check je ogen bij daglicht
Als je wilt weten hoe goed je zicht is in het donker, begin dan met een check bij daglicht. Zijn je ogen overdag goed, maar zie je ’s avonds met weinig licht amper iets of niets, ga dan naar je huisarts om te laten controleren of je last hebt van nachtblindheid. Zie je overdag goed, maar ’s avonds niet zo scherp, dan kun je last hebben van nachtbijziendheid en is een nachtbril op sterkte misschien een optie.
Preventief kun je het een en ander doen en laten om goed te kunnen blijven kijken in het donker. Uit onderzoek blijkt dat roken een slechte invloed heeft op je ogen. Zo loopt een roker bijvoorbeeld twee tot drie keer zo veel risico om staar te krijgen dan een niet-roker.
Zorg daarnaast dat je voldoende vitamine A binnenkrijgt. De staafjes in je netvlies die je gebruikt om in het donker te kijken, worden geactiveerd door de pigmentstof rodopsine. Dat gebeurt met behulp van die vitamine A. Heb je niet voldoende vitamine A in je bloed, dan wordt deze pigmentstof niet aangemaakt en werken de staafjes dus niet goed. Vitamine A zit in vlees- en zuivelproducten, maar ook in veel groenten zoals wortel, boerenkool en spinazie.
Wat doen gele glazen en een camerabril?
Een hulpmiddel dat automobilisten vaak wordt aangeboden, is de gele nachtbril. “De glazen filteren het blauwe deel uit het licht van tegenliggers op de weg. Sommige mensen hebben daar veel last van”, weet klinisch fysicus Herman Talsma. Maar uit een onderzoek van Alex Hwang van de Harvard Medical School bleek dat bij automobilisten die de bril in verschillende testen droegen, de reactiesnelheid op overstekende voetgangers iets langzamer was dan bij bestuurders zonder die bril. Dat kan dus gevaarlijk zijn. De studie zou nog wel met meer deelnemers moeten worden herhaald, aldus Hwang.